Een tijdje geleden weer even gezellig staan praten met een hoge ambtenaar van onze gemeente. Ik weet het gesprek altijd op mijn frustraties te krijgen en hoor meestal wat ik graag wil horen: ambtenaren hebben vaak banden met politieke partijen.

Begin

Toen wij met Leefbaar Rotterdam in 2002 met overweldigende meerderheid de verkiezingen in Rotterdam wonnen, riep Els Kuyper, de lijstrekker van de PvdA, wanhopig uit: “Hoe moet het nu met deze stad?”

Marco Pastors en ik werden uitgenodigd door burgemeester Opstelten, die ons vrij theatraal vertelde dat het lot van de stad in onze handen lag; we moesten erom grinniken.

Daarna aan het werk. Eerst moest er een nieuwe griffier benoemd worden. In het presidium* vroeg ik of nu misschien een kandidaat van een andere partij dan de PvdA genomineerd zou kunnen worden. De ambtelijke selectiecommissie nam geen halve maatregelen: alle vijf overgebleven kandidaten bleken lid van de PvdA. Ik kon dus kiezen wat ik wilde; zij bepaalden dat er een partijgenoot op die plek kwam.

De andere fractievoorzitters haalden hun schouders op: “Zo gaat het nou eenmaal in Rotterdam”. Niet de bevolking, maar het ambtenarenapparaat staat in onze stad centraal. Nuttig dus als je als ambtenaar lid bent van een politieke partij!

Toen we een coalitieakkoord hadden bereikt, was alleen de commandant van de brandweer (VVD) bereid het te schrijven. De bestuursdienst – meer dan 1200 man sterk – weigerde medewerking.

Omzeilen en stadsmariniers

Dan moet je gaan besturen, terwijl je weet dat het met onwillige honden slecht hazen vangen is. Het eerste Leefbaar Rotterdam college loste het probleem na een paar maanden pragmatisch op: “Wil je niet meewerken?” Functie elders of naar het “gouden laantje.”**

Jongere en bereidwillige ambtenaren kregen de kans zich waar te maken! Ze maakten de plannen voor de wethouder en konden direct zonder hun superieuren te consulteren met de wethouders in contact komen. Mijn vriend Marco Pastors verzamelde zo een groepje veelbelovende jonge mensen om zich heen en gaf hen carte blanche: ze waren alleen aan hem verantwoording verschuldigd. Daarnaast werden mensen aangesteld, die met hun “poten in de klei” stonden. Ze werden stadsmariniers genoemd. Ze werkten in probleemgebieden en konden zich, zonder consultatie van de hiërarchisch boven hen gestelde ambtenaren, direct tot hun wethouder wenden. Die kon dan, indien nodig à la minute, ingrijpen.

Toezicht van prof. Tops

Omdat verwacht werd dat het stadsbestuur één groot fiasco zou worden hadden de experts en overbodige ambtenaren aan een partijgenoot prof. Pieter Tops gevraagd het nieuwe stadsbestuur op de voet te volgen en te monitoren. In 2007 schreef hij zijn evaluatie in het boek: Regimeverandering in Rotterdam (Atlas. 2007).

Prof. Tops schonk mij een exemplaar, waarin hij geschreven heeft: “Voor Ronald, omdat in Rotterdam iets moois tot stand is gebracht!” Onze oudste zoon kreeg bij zijn studie bestuurskunde aan de universiteit van Nyenrode les uit dit boek. Een student van Tops promoveerde in Tilburg op onze bestuurlijke periode. Resultaat van een wetenschapper, die zijn wetenschappelijke taak veel belangrijker vond dan loyaliteit aan zijn politieke partij.

Worsteling

Bij alles, wat de huidige regering doet of voorstelt, kan je tussen de regels door lezen, dat het ambtenarenapparaat onwillig is. De regering moet niet alleen met de oppositie in de Kamer worstelen, maar ook met politieke tegenstanders op hun ministeries.

Prof. E. Bomhoff (LPF)*** verving na een kort gesprek in 2002 direct zijn hoogste ambtenaar. Geen loyaliteit? Daar is het gat van de deur! Helaas kon hij door de ambitie en onkunde van LPF partijgenoten zijn bestuurlijke periode niet afmaken.

Tot nog toe heeft Den Haag alles genegeerd, dat op politiek en bestuurlijk gebied in Rotterdam gebeurd is.

Lijkt me onverstandig om dat nu weer te doen.

*Vergadering van alle fractievoorzitters en de burgemeester

**Omdat ambtenaren niet ontslagen kunnen worden ontstond op het stadhuis een gang waar nutteloze hoge ambtenaren hun tijd verdeden. Bekendste: een directeur van het toenmalig OBR (voorzitter van de plaatselijke PvdA)

***Hij is voorzitter geweest van de oudercommissie van het TVWO S.G. Wolfert van Borselen. De afdeling waar ik als aanhanger van Fortuyn geen les meer mocht geven: het kan verkeren (meewarige glimlach)