Mocht Nederland in de nabije toekomst besluiten het koningshuis de wacht aan te zeggen en opnieuw een Republiek te worden, dan valt door historici redelijk nauwkeurig aan te geven wanneer hiervoor de kiem werd gelegd. Ons vorstenhuis heeft er in de afgelopen honderd jaar - met types als koning Willem lll, Prins Hendrik en prins Bernhard - alles aan gedaan om uit de gratie te raken, maar het jaar 2020 markeert op onovertroffen wijze wat er fout is aan een monarchie.
Zijn de Oranjes nu echt op weg naar het einde? Jaren van imagebuilding sinds WA als ‘een beetje dom’ werd weggezet, zijn in ijltempo teniet gedaan. Die patserige speedboot van twee miljoen, de sjoemeldeclaraties voor rijksmeubilair, de sluiting gedurende ’t jachtseizoen van gesubsidieerd kroondomein Het Loo, de royale salarisverhoging tijdens een ongekende crisis, de nog absurdere uitkering van anderhalf miljoen per jaar voor tienermeisje Amalia en dan nu die misplaatste herfstvakantie naar Griekenland en de ticketsmoes waarmee twee dochters toch nog een lang weekend in de zon achterbleven. Het oogt allemaal als één dikke opgestoken vinger naar de Nederlandse samenleving.
Het noblesse oblige (adeldom verplicht) blijkt bij de Oranjes ver te zoeken. Daar staat ons vorstenhuis overigens niet alleen in. In België kunnen ze er ook wat van, in Spanje en Monaco evenzeer en wie de Engelse serie ‘The Crown’ heeft gezien - daarin kwam de overspelige Charles en Epstein -vriend Andrew nog niet eens aan bod - kan alleen maar een diepe zucht slaken. Niet menselijks blijkt koninklijke hoogheden vreemd. Hebzucht, spilzucht, wraakzucht, een minnares hier, een bastaardkind daar… Maar ook oplichting, corruptie, omkoping, steekpenningen en foute vrienden; het komt allemaal voor in deze verheven kringen.
Zo vreemd is dat niet, want wie naar de ontstaansgeschiedenis van de vorstenhuizen wereldwijd kijkt, mag al snel begrijpen dat ze eertijds hun machtspositie niet hebben verworven met empathie, zorgzaamheid en weldoenerij. Sterker, hun heerschappij hing van bloedige strijd, onderdrukking, uitbuiting, manipulatie en verraad aan elkaar. Het waren in feite de Klaas Bruinsma’s, Willem Holleeders en Ridouan Taghi’s van hun tijd. En we kijken dan al snel naar de genadeloze wreedheden van Henri Vlll, de Russische tsaren, de Franse Zonnekoning of de Habsburgers, maar onze eigen staatslieden Van Oldenbarnevelt en De Witt verloren ook hun leven door toedoen van onze Oranjes.
Veel wandaden van ons vorstenhuis zijn door de eeuwen heen met de mantel der liefde bedekt. Onze hoogheden worden overal met gejuich en onderdanig gebuig ontvangen. Als een kamerlid vragen stelt bij de hoogte van het belastingvrije inkomen en de duistere andere vergoedingen van het koninklijk huis, schiet de premier (van welke politieke kleur ook) meteen in de stress. Als een prinses Nederlands erfgoed bij opbod in New York verkoopt of een prins als huisjesmelker carrière maakt, richt de publieke furie zich al snel op de klokkenluider. Hele volksstammen in dit land, met vertegenwoordigers in de Tweede Kamer, geloven dan ook dat de vorst door God zelf als heerser is aangesteld.
Revolutie
Een dikke honderd jaar geleden sneuvelden vorstenhuizen bij bosjes: in Rusland, Oostenrijk en daarmee ook Bohemen en Hongarije en een twintigtal koninkrijkjes en hertogdommen onder één keizer in Duitsland. Aangestoken door de internationale gebeurtenissen achtte de socialist Troelstra ook hier de tijd rijp om de revolutie uit te roepen; een actie die - mede door tactisch ingrijpen van koningin Wilhelmina - jammerlijk mislukte. Tijdens dan wel kort na de Tweede Wereldoorlog ging een nieuwe reeks Europese koningshuizen ten onder: Albanië, Bulgarije, Italië en Roemenië.
De Nederlandse monarchie kende sindsdien twee grote crises. Halverwege de jaren 50, toen koningin Juliana in de ban raakte van gebedsgenezeres Greet Hofmans. En in 1976, toen bleek dat prins Bernhard niet alleen een overspelige non-valeur was, maar ook steekpenningen van Lockheed aannam om zijn minnaressen en bastaardkinderen te onderhouden.
Verder kenden we wat constitutionele akkefietjes toen Irene in 1964 zonder toestemming huwde met een katholieke Spanjaard die bovendien de dubieuze Carlistisch beweging aanvoerde, haar zweverige dochter Margarita in 2003 samen met toenmalig echtgenoot De Roy van Zuydewijn complottheorieën ventileerde waar Lange Frans nog een puntje aan kan zuigen. En last but not least een flamboyante Argentijnse Maxima met een vader die minister was tijdens een meedogenloze dictatuur in haar vaderland.
Dat de erfelijke monarchie niet meer van deze tijd is, vindt in Nederland maar langzaam gehoor. Steevast klinkt dan het tegenargument dat de Oranjes het zo verdomd goed doen en dat een president de staat nog meer kost dan een koningshuis. Maar wat doen ze dan zo goed? Linten doorknippen en ander ceremonieel vertoon. Het is theater, een poppenkast die een gezin - weliswaar tegen een alleraardigst salaris - dwingt een leven lang een absurde rol te spelen. Prins Claus werd er zwaar depressief van. In andere moderne democratieën hebben ze voor handelsmissies en representatie al lang een beschaafde en eigentijdse oplossing gevonden.
Het wordt tijd dat Nederland ook die weg inslaat. Onzinnige tradities in stand houden is meer iets voor de Britten; die lieten ook nog jaren lang stokers op elektrische treinen meerijden. Laat Willem-Alexander over een paar jaar lekker met vroeg-pensioen gaan, dan kan hij patserbootjes kopen zoveel hij wil, biertjes drinken met Poetin en op vakantie gaan wanneer en waarheen hij wil. Zonder daarna een afgedwongen ‘het-spijt-me-videootje’ op te hoeven nemen. De struise kroonprinses vindt vast wel een leuk baantje bij een bevriende bierbrouwer of luchtvaartondernemer. En dat ze dan belasting moet betalen, went ook wel. Het volk heeft daar ook mee leren leven.