Een politieambtenaar in Indië, dat is iets anders dan een politieman.

Strikt genomen.

Dat besefte ik tijdens het lezen over Marijnus van der Plas, de man die in juni 1905 in Semarang zijn zilveren jubileum als schout vierde.

Het doet wat middeleeuws aan, dat woord. Vermoedelijk is het ook een oude functie, en een verantwoordelijke functie. Dat Van der Plas in het Weekblad van Indië geprezen werd als een 'kranig politieambtenaar' viel me op. Want: het is 1905, dus nog maar acht jaar na de grote reorganisatie van de politie.

Dan heb je nodig mannen die als het ware reclame voor de zaak zijn. De schout had een militaire achtergrond. Hij was goed inzetbaar en ambitieus. Belangrijk. Anno 1905 is er behoefte aan rolmodellen van Europees gezag. Gouverneur-generaal Van Heutsz (aangetreden in 1904) wil ook de eilanden buiten Java onder Nederlands gezag brengen; er waait een offensieve wind. De ethische politiek is in werking met het zogeheten 'opheffen' van de inheemse bevolking, wat neerkwam op het opheffen op voorwaarden zodat het toch weer iets weghad van een nieuwe vorm van controle.

Wat krijg je dan. Meer verzet onder de bevolking.

Wat heb je dan nodig. Ofwel budget voor een militaire macht (Van Heutsz moest juist bezuinigen) ofwel moreel gezag.

Het interessante van deze schout is dat hij kennelijk de overgang van het oude naar het nieuwe tijdperk heeft kunnen maken. Hij begon in het 'schoutentijdperk', waarin het politiegezag in de grote steden (Batavia, Semarang, Soerabaja) berust bij schouten en onderschouten. Deze hadden weer anderen onder zich, en wanneer ze oordeelden dat de inheemse politie tekort schoot, konden ze ook daar corrigerend optreden. De schout voltrok ook doodsvonnissen

In het algemeen was de schout eerder onder-officier bij het Oost-Indische Leger (KNIL). Zijn opleiding: al doende leert men. Dan komt het natuurlijk aan op mentaliteit en karakter.

Toen ik naar de historische context keek, begreep ik wel beter waarom de jubilerende schout zo gevierd werd. Marijnus van der Plas was een ideaal, het gezicht van het werkelijk goed functionerend gezag.

Het Weekblad voor Indië schreef dat duidelijk op:

In Midden-Java als hoofdstad wordt de heer Van der Plas gewaardeerd als een actief en energiek politieman. Men houdt van hem. Op de dag van zijn jubileum werd hij van verschillende zijde gehuldigd. Zijn superieuren boden hem een gouden horloge aan. Niet ten onrechte werd hij, toen hem dit geschenk werd overhandigd aan anderen, ten voorbeeld gesteld als een man die steeds zijn plicht vervulde en immer den rechten weg bewandelde.

Wat een man, plichtsgetrouw, algemeen bemind, je gunt hem zijn gouden horloge. Ja, als je Europees bent en je voelt dat het oude Indië langzaam plaats maakt voor iets anders. Denk aan de Russisch-Japanse oorlog, gewonnen door Japan in... 1905. Een Aziatische grootmacht. Zoiets was slecht nieuws voor het Europese gezag in Indië.

Dat is het mooie van zo'n enkel bericht in het grotere geheel van de historie zien. Je begrijpt het waarom van de toon en de inhoud. Dan geeft het opeens dubbel zoveel informatie, wanneer je de historische achtergronden erbij neemt tenminste.

https://www.indischeschrijfschool.nl