Het moet tweede helft jaren tachtig zijn geweest dat ’t splinternieuwe Museon in Den Haag een miljoen gulden cadeau kon krijgen van Shell om een permanente tentoonstelling over fossiele brandstoffen te realiseren. De directeur van het populair-wetenschappelijke museum (voorheen Museum voor het Onderwijs) kon zijn geluk niet op, maar de (toen nog) Groen Linkse wethouder van Cultuur Jack Verduyn Lunel wilde niets van een dergelijke schenking aan een gemeentelijke instelling weten. Multi-national Shell stond immers symbool voor alles wat er niet deugde in de wereld.

Het was notabene de eerste keer dat Shell iets substantieels wilde doen in de stad waar 't hoofdkantoor al sinds de oprichting in juni 1890 staat. Voor Amerikaanse bedrijven is het heel gebruikelijk dat ze iets teruggeven aan de samenleving waar ze deel van uitmaken. Ze ondersteunen musea, concertzalen, sportclubs, bibliotheken, stadions, universiteiten en ziekenhuizen. Philips heeft in die geest ook heel wat geld in Eindhoven laten vloeien. Maar in Den Haag hadden alleen taxi-chauffeurs zichtbaar profijt van de aanwezigheid van Shell. De Mercedessen stonden altijd in een rij paraat bij het hoofdkantoor om weer iemand naar de luchthaven te brengen.

Het was de tijd dat actievoerders nog de slangen van Shell-benzinepompen doorsneden uit protest tegen het feit dat de Koninklijke heulde met het Apartheidsregime in Zuid-Afrika. De tijd ook van de grootschalige milieuvervuiling en mensenrechtenschendingen in Nigeria. Van de verantwoordelijkheid voor de uitstoot van CO2 repten we in die tijd nog nog niet, maar aan Shell kleefde toch al net zoveel misdadig imago - uitbuiting, corruptie, onderdrukking en samenwerking met dictators - als aan multinationals van het kaliber ITT en United Fruit.

Kunsten

Naarmate corporate image - in gewoon Nederlands: de reputatie - een steeds grotere rol voor bedrijven ging spelen, wierp Shell zich meer en meer op als beschermer van de kunsten. Het Van Gogh-museum, Mauritshuis en Concertgebouw mochten allemaal royale giften dan wel lucratieve partnerships tegemoet zien. Maar even zo vaak pakte ’t verkeerd uit. Kunstenaars vestigden aandacht op de destructieve praktijken van het bedrijf en het Van Gogh verbrak daarop de relatie. Bij de opening van het Culturele Seizoen 2019 deelden actievoerders in het Concertgebouw glazen zwarte champagne uit om duidelijk te maken dat er weinig te vieren valt op een stervende planeet.

De meeste grote bedrijven die decennia lang het milieu aan hun laars hebben gelapt en louter oog hadden voor de koers van de aandelen, weten tegenwoordig niet hoe hard ze moeten benadrukken dat ze duurzaamheid hoog in het vaandel hebben. Zelfs de directeur van Tata Steel, die dagelijks de wijde omgeving van IJmuiden vergiftigt, heeft er de mond vol van. Maar dat is allemaal voor de Bühne. Die enkele keer dat een multinational een CEO krijgt, die werkelijk het beste voorheeft met de samenleving - zoals nog niet zo lang geleden gebeurde bij Unilever met Paul Polman - weten de hebzuchtige aandeelhouders niet hoe snel ze zich van die gek moeten ontdoen.

In navolging van Unilever is Shell nu uit Nederland vertrokken. Afgelopen week is de laatste fase voltooid met het verwijderen van de naam Royal Dutch Shell op de gevel. De afgelopen maanden heeft de grote baas Marianne van Loon overal met tranen in haar ogen verteld, hoe spijtig het is dat Shell na meer dan een eeuw niet langer de hoofdvestiging in Den Haag heeft, maar dat het voor de slagvaardigheid van het bedrijf beter is. Het is immers niet handig om in twee landen met verschillende regelgeving gevestigd te zijn. Dus verhuist de financiële directie met wat ondersteunende personeelsleden naar Londen. Verder niks aan de hand.

De voornaamste reden is natuurlijk dat de aandeelhouders bij een puur Brits bedrijf geen belasting over hun dividend hoeven te betalen en bij een Brits-Nederlands bedrijf wel. Mark Rutte heeft bij herhaling geprobeerd die belasting af te schaffen, maar daar dacht de meerderheid op het Binnenhof anders over. En dus week de voormalige Levers Zeepmaatschappij als eerste uit naar land van Boris Johnson en volgde Koninklijke Shell niet veel later. Bijkomend voordeel voor Shell lijkt ook dat de milieu-activisten met hun rechtszaken tegen de oliemaatschappij in het Verenigd Koninkrijk minder makkelijk gehoor zullen vinden dan bij de Nederlandse magistratuur.

Rampspoed

Toen het vertrek van Shells vorig jaar naar buiten kwam, was dit een dag lang het belangrijkste nieuws in alle tv-journaals en alom klonken er geluiden alsof Nederland zo’n beetje ten onder ging. Het afscheid van De Koninklijke voelde bijna als het verlies van Nederlands-Indië. “Indië verloren, rampspoed geboren”, onder die leuze stuurde de Nederlandse regering kort na de Tweede Wereldoorlog militairen naar de opstandige kolonie.

Shell-topvrouw Van Loon zat in talkshows, werd volop geciteerd op de voorpagina’s van landelijke kranten en liet overal weten dat ze de emoties en de imago-schade voor Den Haag begreep, maar  dat er naar haar mening zou er praktisch niet veel veranderen. Shell is altijd een grote werkgever in Den Haag geweest en dat blijft voorlopig zo. Sterker, Shell zou een nauwere band met de stad nastreven. Maatschappelijk actiever worden.

Nu vertrouw ik die gladde mevrouw voor geen cent en ben ik bovenden vrij cynisch over de maatschappelijke betrokkenheid van multinationals. Sterker, ik heb twijfels bij al die goede doelen en charitatieve initiatieven die grote bedrijven opzetten. Ik ontken niet het nut van de Ronald Mc Donaldhuizen, maar ’t gaat er de snackbar-gigant natuurlijk om dat we sympathie voor het bedrijf voelen en zoveel mogelijk vette hamburgers aanschaffen. Ik zou wel eens een vergelijkend staatje willen zien tussen het profijt van Ronald McDonald en de medische kosten van al die obese klanten.

We merken het wel of het Londen straks behaagt om iets leuks te doen voor de stad waar het ooit allemaal begon. Als Shell - vanuit welk motief dan ook - wil bijdragen aan het optuigen van een echte Haagse universiteit, dan is dat al veel meer dan de Koninklijke de afgelopen eeuw in de Residentie heeft gedaan. En het geld van Shell niet bepaald schoon, maar het is minder beschamend dan een universiteit die zijn onderzoekscentrum mensenrechten laat subsidiëren door China. Dus Royal Shell verloren, rampspoed geboren… Net als destijds met Indië, valt ’t allemaal wel mee.