"Corona heeft een blijvende invloed op menselijk gedrag", zegt Paul van Lange, hoogleraar psychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. "Ik verwacht een cultuurverandering die groter is dan alleen nies-schaamte en de manier waarop we elkaar gedag zeggen."

Op 9 maart 2020 kondigden premier Mark Rutte en de directeur van het RIVM Jaap van Dissel de eerste coronamaatregelen aan: handen wassen, in ellebogen niezen, papieren zakdoekjes gebruiken en voortaan elkaar begroeten met een elleboog in plaats van een hand. De twee heren sloten de persconferentie, per ongeluk, af met een handdruk: de macht der gewoonte.

Inmiddels is Nederland een jaar en heel veel maatregelen verder. Volgens Van Lange zal de coronacrisis en de daarbij horende regels de Nederlandse samenleving voorgoed veranderen. "Nederland wordt een strakkere maatschappij", voorspelt hij. "Opschuivend in de richting van Duitsland of Japan".

Nederlanders zijn gewend om regels te breken: we fietsen door rood, we lopen over het gras als dat niet mag en we dringen voor in de rij. Ons land heeft volgens hem een zogenoemde "losse samenleving". Maar door de coronacrisis zijn we gedwongen om ons beter aan sommige maatregelen te houden. De overheid is strenger - er zijn meer wetten - maar mensen zijn ook geneigd elkaar sneller aan te spreken op normovertredingen: "Voorheen keek niemand raar op als je iets deed wat niet mocht, nu zeggen mensen er wat van als iemand geen mondkapje draagt of niet voldoende afstand houdt in de trein."

Dat zal de komende jaren beklijven, denkt Van Lange. "Covid krijgt een structureel karakter, vaccinaties beschermen maar een deel van de mensen en de dreiging van het virus blijft." Dus zullen Nederlanders volgens hem in de toekomst netter in de rij gaan staan, en wat afkeurender kijken als iemand kucht. Dat is volgens Van Lange niet per se slecht. Zo vertelt hij dat het Nederlandse volk lange tijd bekend stond als het volk dat relatief weinig zijn handen wast na een toiletbezoek. "In dit geval is het goed dat we leren ons wat meer aan de regels te houden."

Naast de aanpassing in gedrag, hoopt Van Lange ook op een mentaliteitsverandering. Door de wereldwijde lockdown werd iedereen gedwongen om even stil te staan bij wat hij of zij aan het doen was. Daardoor denken velen aan de toekomst, "in plaats van aan dagelijkse beslommeringen, zoals de kinderen ophalen en op tijd op je werk zijn".

Van Lange vergelijkt die stilstand met traumaverwerking. Wanneer mensen chronische stress ervaren van bijvoorbeeld een echtscheiding of een verlies, worden ze vaak gedwongen om een stap achteruit te zetten en na te denken over waar ze eigenlijk mee bezig zijn. Van Lange: "Zoiets zie ik nu ook gebeuren. Een moment van bezinning. Ik hoop dat het doorzet, en dat mensen na de pandemie hun droomhuis op het platteland eindelijk kopen, of solliciteren op de baan die ze stiekem altijd al wilden."