‘’Dit college is de stinkende WOM-affaire vergeten’’

door Jan D. Swart

‘’De woningbouwcorporaties hebben geld nodig om hun beste panden op te knappen en willen van de slechtste af. En dan krijg je de situatie dat de gemeente die in probleemgebieden gaat opkopen. Nou berg je dan maar, want dat wordt dan één grote geldfabriek en de verkeerde mensen gaan er ‘t meest aan verdienen. Dat wordt een herhaling van de WOM-affaire en die stonk.’’

Dries Mosch, tot maart 2018 nestor van de Rotterdamse gemeenteraad, begrijpt niet dat de gemeente Rotterdam opnieuw een stichting gaat oprichten om woningen op te kopen, op te knappen en te verhuren. Nu in focuswijken die op Zuid een kwakkelend imago hebben. In het eerste jaar worden er 35 panden gekocht tot een maximum van 2 miljoen per jaar. Voorlopig is er een potje gevonden voor vijf jaar. De Stichting Wijkverbetering is een idee van Brink Management, waarvan oud-wethouder Adriaan Visser directeur is.

‘’Nou, als er één moet weten wat een financiële ramp dat wordt, de gemeente als koopman, dan is hij het’’, zegt Mosch. ‘’Visser was directeur van het OBR toen alle fiasco’s rond de WOM aan het licht kwamen. De Paalbergjes, de Endstra’s en al die goocheme Rotterdamse vastgoedboys hadden het gebouw van het OBR plat gelopen en ze hebben allemaal hun slag geslagen.’’

Dries Mosch herinnert zich het WOM-tijdperk nog als de dag van gisteren. Hij beet zich als raadslid van Leefbaar Rotterdam toen vast in die kluif en liet niet meer los. ‘’De Witte de Withstraat werd op ‘t laatst de Witwasstraat genoemd. En dat dankzij de ondersteuning van de Stichting WOM: Wijk Ontwikkelings Maatschappij. De gemeente kocht krakkemikkige panden weg bij de huisjesmelkers, die nooit iets aan achterstallig onderhoud hadden gedaan en zette ze na reparatie terug in de markt, omdat ze zelf geen huisbaas wilde zijn. Nou, dat werd graaien.’’

Alleen in de Witte de Withstraat?
Mosch: ‘’Nee. Ook de straten die erop uitkwamen. Maar vooral in Rotterdam-West. De hele Mathenesserweg is toen – eind van de vorige eeuw - uit handen gehaald van huisjesmelkers. En in 2006 is er onderzoek naar gedaan en toen is alle handjeklap naar boven gekomen. De gemeente had alle risico gelopen en de slimmeriken pakten de pareltjes eruit en rommelden op grote schaal met prijzen. Het was één grote geldfabriek. Later ook op de Dordtselaan. De transacties daar moesten veilig gesteld worden door de stadsmarinier.’’

Maar is wel een prachtige Witte de Withstraat door ontstaan.
Mosch: ‘’Dat wel. Voor het centrum zijn die malafide praktijken goed geweest. Maar in Rotterdam-West heeft het geen snars geholpen. Sterker nog: daar moet de gemeente nu opnieuw ingrijpen. Net als op Zuid.’’

Wie kochten die opgeknapte woningen op?
Mosch: ‘’Woningcorporaties. Aannemers. Handige jongens. Soms hadden particulieren de woningen ook gratis gekregen met de verplichting tot opknappen. De gemeente werkte ook met bemiddelaars, die pakten – en dat is later allemaal zwart op wit uitgekomen, met naam en toenaam – 20 tot 50.000 euro per pandje. Maar er waren ook anderen die rijkelijk hebben geprofiteerd. Op het Plein 1953 was een viszaak die subsidie kreeg en uiteindelijk nooit z’n huur heeft betaald. Hij werd overladen met WOM-subsidies omdat het een succes moest worden. De man werd zelfs ondernemer van het jaar en burgemeester Opstelten is de prijs gaan uitreiken. Maar hij was al failliet. Het OBR vroeg de WOM om de incasso op te schorten en het eind van het liedje was kwijtschelding.’’

Hoe zat het ook weer met het Akragongebouw?
Mosch: ‘’Kreeg de Merwede Groep van Paarlberg voor niks, omdat de ontwikkeling van de sporttoren mislukte was. Paarlberg moest alleen 1,7 miljoen gulden betalen voor de erfpacht. Laten hebben Endstra en Paarlberg zitten goochelen en werd het pand doorverkocht voor 5,8 miljoen en binnen tien minuten voor 13,5 miljoen gulden. Cijfers kloppen. De gemeente zat er met z’n neus bovenop, want die moest de erfpacht-afhandeling nog in orde maken. Staat in mijn geheugen gegrift. Toen ik vragen stelde over de integriteit van het OBR, ook aan oud PvdA-wethouder Kombrink, kreeg ik de wind van voren. De vastgoedhandel in Rotterdam rond de WOM is een boek.’’

Welke bodemfout maakte de gemeente in die tijd?
Mosch: ‘’Een overheid moet nooit een markt instappen. Die moet alleen sturing geven. Maximaal strategisch aankopen. Dus als je een nieuw gebied wilt maken en je moet daardoor een straat met woningen uitkopen voor de sloop is dat heel wat anders dan woningen kopen, opknappen en verkopen. Want in het laatste geval ben je twee keer koopman aan het worden: je moet zaken doen met opknappers en je moet handel drijven met pandjesbazen. Dat gaat dus fout. Dat heeft de OBR miljoenen gekost. En als we niet oppassen gaat dat weer gebeuren en dan wordt de ramp nog veel groter, want nu zitten ook al die duurzaamwinkeltjes op het vinkentouw. Hoppa.’’

En welke fout heeft de Stichting WOM toen gemaakt?
Mosch: ‘’Die was opgericht van jouw en mijn geld en die beheerde de subsidiepot. De WOM had de opdracht om de woningen op te knappen en terug te zetten in de sociale sector. Dus verkoop aan corporaties, die plechtig beloofden acceptabele huur te vragen. Die eis gold ook voor geïnteresseerde pandjesbazen. En in die constellatie hebben mensen ongelooflijk hun zakken gevuld. Ik heb destijds foto’s van panden in mijn bezit gekregen die op papier voor héél veel geld waren opgeknapt, maar er in de praktijk nog net zo verrot waren als bij de aanbesteding. Ook winkels die onverhuurbaar bleken te zijn. Daar werden talloze kneuzen in geplaatst, die daardoor in grote financiële problemen kwamen. Er waren veel winnaars, maar óók veel slachtoffers. Mensen werden de hemel in geprezen maar hadden nooit als zelfstandige gewerkt!’’

En wat deed de gemeente eraan?
Mosch: ‘’Niks. Bij dit soort zaken trekt de gemeente altijd aan het kortste eind. Zaken gaan de doofpot in. Nu pas is de affaire van het Schiekadeblok aan het licht gekomen. Maar bij Calypso is het ook fout gegaan. Want als de gemeente gaat verhuren en de huurder betaalt niet, dan wordt niemand z’n huis uitgezet. Foute bedrijven weten dat en betalen niet. Van de kant van de gemeente komen er nooit direct sancties. Het eindigt altijd in hele lange rechtszaken. Op de ’s Gravenweg zitten nog steeds boeren die geen piek betalen voor de grond, die de gemeente heeft aangekocht. Al 45 jaar niet. Nu jij. Dan ik weer.’’

Welke concrete financiële schades zijn destijds geconstateerd?
Mosch: ‘’Ik herinner me dat er bij pandenaankoop in meer dan vijftig gevallen taxatierapporten ontbraken. Deels ook vanwege aankoop op de veiling. Het ontbreken van die rapporten was risicoverhogend met het oog op witwaspraktijken. Ook zijn er transacties geweest die niet via de WOM liepen, maar langs B&W. De governance op de WOM-Vastgoed en de Stichting WOM was onvoldoende ingevuld door de gemeente. Er was ook geen rollenscheiding. In 2006 moest de complete administratie op orde worden gebracht, omdat anders de EU-subsidie in gevaar kwam. En het OBR, met Adriaan Visser als directeur, kneep er tussenuit omdat het geen invloed zei te hebben gehad op de ruimte en vrijheid van de WOM en niet had kunnen sturen.’’

Marco Pastors, toen ook van Leefbaar, is nu directeur van het Nationaal Programma Zuid en staat achter het idee. Is dat raar?
Mosch: ‘’Als hij nu denkt dat het wel kan, zal hij er gegronde redenen voor hebben. Maar ik zeg dat het niet kan en dat de gemeente geen koopman moet zijn. Dat is dezelfde overmoedigheid waarvoor de Rekenkamer begin deze week heeft gewaarschuwd. Daarom was ik als enig Leefbaar-raadslid ook tegen de aandelen van de gemeente in het nieuwe Feyenoord-stadion.’’